Miladî 1111 yılında vefat eden ve “İmam” sıfatı yanında, “hüccetül İslâm” (İslâmın delili) ve “zeynüddin” (dinin süsü) olarak da anılan büyük ilim ve fikir adamı Ebu Hamid Muhammed el-Gazâlî’nin vefatının 900. Yılı dolayısıyla UNESCO 2011’i “Gazâlî yılı” ilan etti.

Meşhur şarkıyatçı Montgomery Watt, türkçeye Hanifi Özcan tarafından “Müslüman Aydın” ismiyle çevrilen kitabının önsözünde Peygamberimizin hicretinden dört buçuk asır sonra doğan Gazâlî’yi, “Hz. Muhammed’den sonra en büyük Müslüman” olarak nitelendiriyor.

Gazâlî’nin İslâm ilim ve düşünce tarihinin en dikkate değer şahsiyetlerinden biri olduğundan şüphe yok. Sadece devrini eserleriyle doldurmakla kalmamış, kendisinden sonra da fikirleri ve vazgeçilmez mahiyetteki eserleri tesirini devam ettirmiştir.

Dönemi, yine Watt’ın ifadesiyle İslâm tarihinin fetihler, ihtida ve parçalanmadan sonra gelen dördüncü devri olan “yeniden kurulma” devridir. “Yeniden kurulma devri”, Türklerin hâkimiyetleri dönemidir ve Selçuklu Devleti’nin İslâm dünyasını belli bir istikrar içinde tuttuğu tarih kesitidir.

Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan’ın dönemi, sadece Anadolu’nun açılmasıyla neticelenen Malazgirt zaferiyle anılmaz. Onun veziri Nizamülmülk’ün ilk olarak Nişabur’da ve Bağdat’ta kurduğu medreseler de hatıra gelir. Gazâlî’nin de döneminde hocalık yaptığı “medrese” daha sonraki dönemlerde vazgeçilmez öğretim kurumu olarak bütün İslâm dünyasında benimsenmiştir.

53 yıl yaşamış olan Gazâlî, neredeyse zamanın bütün ilim alanlarında eser vermiştir. Uzun sayılmayacak ömrüne ve fırtınalı hayatına rağmen çok sayıda eser ortaya koymuştur. Bunlar içinde İhya u Ulumid-din ve Kimya-yı Saadet gibi geniş kitlelerin okuyup istifade edeceği çok mühim eserler de vardır.

Türkiye Yazarlar Birliği’nin yeni yayınlamaya başladığı hakemli dergi TYB Akademi’nin ilk sayısı güzel bir tevafuk, Gazâlî’ye tahsis edilmiştir. TYB Akademi’nin Gazâlî sayısında bu büyük ilim ve fikir adamını tanımak ve anlamak isteyenlerin yararlanabileceği çok güzel makaleler yer alıyor:

Gazâlî’nin hayatı/Hanefi Akın, Gazâlî ve nedensellik meselesi/Hasan Ayık, Gazâlî: Soyut okumalar ve kalıp yargıların ötesinde/Mustafa Tekin, Gazâlî’de akıl din ilişkisi/Hüsameddin Erdem, Gazâlî’nin akıl eleştirisi/Mustafa Yıldız, Gazâlî’nin Tanrı anlayışı/Ömer Bozkurt, Felasifenini vahiy anlayışına bir eleştiri: Gazâlî örneği/Aydın Işık, Ulemanın İhaneti: Gazâlî’nin ulema eleştirisi/Bülent Çelikel, Gazâlî’de ahlâkî değerler eğitimi/Ömer oruç, Gazâlî’nin Tefahüt’ünde muhataplarını veya muarızlarını red gerekçeleri/İbrahim Emiroğlu, İslâm felsefesinin doğuşunda Eflatun-Aristotales felsefesinin etkisi/İhsan Yılmaz Bayraktarlı, Gazâlî ve tasavvuf/Ömer Faruk Altıparmak, Gazâlî’nin İslâm iktisad felsefesinde endüstriyel kapitalizme bakışı/Erdoğan Yılmaz, Gazâlî bibliyografyası/Yusuf Turan Günaydın.

Mehmed Doğan

Kaynak: Yeni Akit / 08.02.2011